عید غدیر امسال شاهد ظهور یک آیین جدید شیعی بودیم به نام "پیاده روی غدیر" که پس از برگزاری این مراسم و دور شدن از شور و حرارت آن ایام فرصت مناسبی پدید آمده که به بررسی آن بپردازیم. این مراسم در قم از حرم حضرت معصومه -سلام الله علیها- تا مسجد جمکران برگزار شد و ظاهرا در همین سال اول به شهرهای دیگر (مانند مشهد) هم سرایت کرده است. یکی از نتایج سهولت ارتباطات همین الگو گرفتن ها و یکسان شدن مناسک و آیین هاست. درگذشته هرنقطه از ایران یک آیین مذهبی ویژه خودش را داشت که گاهی با شهر همسایه خود کاملا فرق داشت اما این روزها شاهد شبیه شدن مناسک شهرها و حتی کشورها هستیم.
هرچند این سالها با رشد فزاینده خلق آیینهای بدیع سوگواری روبرو بودیم، اما پیاده روی غدیر دو تفاوت مهم داشت. اولا آیینی برای شادی است و نه سوگواری که خود میتواند فتح بابی برای ایجاد مناسک جدید شادی های مذهبی باشد، ثانیا در رابطه با یکی از نقاط افتراق شیعه و اهل سنت است و برخلاف پیاده روی اربعین قاعدتا شاهد همراهی اهل سنت در این مراسم نخواهیم بود.
استقراء سالهای اخیر نشان میدهد مناسک جدید التاسیس هرسال پررنگ تر میشوند و به سایر شهرها نیز سرایت میکنند. ده سال پیش چه کسی گمان میکرد پیاده روی اربعین تا این حد گسترش پیدا کند؟ مراسم سه سالگان حسینی که الان در چند کشور جهان برگزار میشود، ده سال پیش حتی وجود خارجی نداشت.
زمانی که مدیر کانال "نامه های حوزوی" یادداشتی با عنوان "برساخته های کنونی-مقدسات بعدی" نوشت (https://t.me/namehayehawzavi/3506) و در آن اشاره کرد که آنچه امروز با دست خودمان به مناسک اضافه میکنیم احتمالا طی چند سال آینده تبدیل به هویت دینداری و تشیع میشود، عده ای از دوستان سخن به انتقاد گشودند. انتقاداتی که به زعم این حقیر یا ناشی از بدفهمی مطلب اصلی بود یا ناشی از نگرش فقهی محض به یک مفهوم دینی-اجتماعی ذوابعاد.
یکی از عزیزان نگاه فقهی محض به بدعت داشته و مدعی میشود که چون مسلمانان این مراسمات را به قصد ورود در دین انجام نمیدهند پس بدعت نیست اما چه کسی است که نداند منظور از بدعت، بدعت فقهی نیست. بلکه آن چیزی است که بدون پشتوانه روایی می آید و تبدیل به عرف مسلم می شود. امروزه کدام عالمی میتواند بر روی منبر عمومی بگوید که شهادت ثالثه جزو اذان نیست؟ اگرچه هیچکس شهادت ثالثه را به قصد ورود نمیگوید اما کیست که نداند این فراز جزو اذان مردم شده است؟
این استاد بزرگوار در جای دیگری دفاع از پیاده روی غدیر را دفاع از شعائر میداند اما به راستی کدام شیعه دلسوزی است که مخالف شعائر الهی باشد؟ اما سوال اصلی این است که مرز خلق شعائر تا کجاست؟ آیا هر چند نفری میتوانند با کمک بودجه دولتی و تبلیغات گسترده برای خود شعائر الله خلق کنند؟ اگر چنین مجوزی را صادر کنیم، میتوانیم به نتایج آن هم پایبند باشیم؟
عزیز دیگری برای دفاع از پیاده روی غدیر، اهمیت غدیر برای شیعیان را گوشزد نموده است. اما واقعا بیان اهمیت غدیر نیازمند ایجاد مناسک جدید است؟ پیاده روی مردم در روز غدیر، مردم را غدیری تر و علوی تر میکند؟ برای بیان اهمیت غدیر چه کاری جایز و چه کاری غیرجایز است؟ آیا میتوان چک سفید امضایی برای تولید آیینهای جدید در راستای زنده نگاه داشتن غدیر داد؟
....
جانِ کلام این است که خلق مناسک جدید، جاده ایست بی انتها که طبق مشاهدات و تجربیات، این مناسک جدیدالتاسیس بعد از مدتی چنان قدرت میگیرند که تبدیل به متن دین میشوند. امروزه که ما درباره پیاده روی غدیر و شیرخوارگان حسینی صحبت میکنیم، مثالمان برای عزاداری ایده آل، سینه زنی است. در صورتی که همین سینه زنی به روش رایج (که عده دایره وار یا خطی بایستند و مطابق با ریتم شعر به سینه خود بزنند) خود شیوه ایست که روزی خلق شده و امروز جزو بدیهیات عزاداری به شمار میرود. وقتی با چشم خودمان در این چند سال اخیر پررنگ شدن پیاده روی اربعین را می بینیم، چرا باید نسبت به پررنگ شدن پیاده روی غدیر استبعاد کنیم؟
آنچه نسبت به آن تحذیر میشود، نه شعائرالله است و نه اهمیت غدیر. بلکه رشد بیش از حد مناسک پر زرق و برق است. مناسکی که رفته رفته جان مایه دین را به حاشیه برده اند. مناسکی که خدای ناکرده روزی ما را شبیه شیعیان حیدرآباد هند میکند. شیعیانی پر حرارت در مناسک و خالی از محتوا